ძველი ეგვიპტე ნაწილი 11

ძველი ეგვიპტური რიტუალები

რიტუალები ადამიანების ცხოვრებაში უძველესი დროიდანარსებობდა და დღესაც საკმაოდ არიან მისი შემსრულებლები. ყველაჩვენგანის ცხოვრება სხვადასხვა დოზით სავსეა რიტუალებით. რიტუალი, უმეტესწილად, რელიგიას უკავშირდება და ის სათავეს იღებსჯერ კიდევ წინარეისტორიული ხანიდან. ისინი თანდათანობითდაიხვეწნენ და ფართო ხასიათი მიიღეს. რელიგიურ წარმოდგენებთანერთად, უძველეს სახელმწიფოებში ჩამოყალიბდა რიტუალების მეტადრთული სისტემა.

არავის ეპარება ეჭვი, რომ  უაღრესად რიტუალურიიყო ეგვიპტური რელიგია, რომელიც მოიცავდა ყოველდღიურ საზეიმოღონისძიებებს, რეგულარულ სახალხო დღესასწაულებს თუ პოპულარულფესტივალებს. ყველა რიტუალი და დღესასწაული მოცემული იყო ძველეგვიპტურ რელიგიურ კალენდარში, რომელიც დაფუძნებული იყო“სტელარის” (ვარსკვლავების) და “ასტრალის” (პლანეტების) განლაგებისმიხედვით სეზონურ (მზე და “სოთიკური” ციკლი), ყოველთვიურ (მთვარისოთხჯერ შემოვლა დედამიწის გარშემო) და ყოველდღიურ ასტროლოგიურმოვლენებზე (დედამიწის როტაცია).

ეგვიპტური კალენდარი

რიტუალები სინქრონიზებული იყო რიგი ბუნებრივი მოვლენებით, რომლებსაც ეგვიპტელებმა მითოლოგიური რწმენა–წარმოდგენებიდაუკავშირეს. ფარაონი იყო ეგვიპტის უმაღლესი ქურუმი, ღმერთებისა დაღვთიურობის ერთადერთი წარმომადგენელი დედამიწაზე. რა თქმა უნდა, სამეფო ფესტივალები იყო ერთ–ერთი გზა იმისთვის, რომგაძლიერებულიყო ფარაონის პრესტიჟი.

ფარაონის რიტუალები                                                                                                                                     

ფარაონების ძირითადი რიტუალი იყო მაატის შეთავაზება (მიცემა) მათიმამის, ღვთაება “რას” მისამართით. მაატი იყო ეგვიპტელთა სიმართლისღმერთი. მაატის შეთავაზება კი ნიშნავდა პატიოსანი და სამართლიანიმმართველობის დაპირებას. მაატს ეგვიპტეში არ ჰქონდა საკუთარი ტაძარი, მაგრამ მას თაყვანს სცემდნენ ყველა ეგვიპტურ ტაძარში. რედისტრიბუციული (პირამიდული) ცხოვრების გათვალისწინებით, ფარაონი, როგორც რას შვილი, ვალდებული იყო შემოევლო წრეზე, რაცდაეხმარებოდა რას თავისი მარადიული ციკლის შესრულებაში. მხოლოდამის შემდეგ და მხოლოდ ფარაონს შეეძლო, გაეღო სამოთხის კარი დაპირისპირ შეხვედროდა ღმერთებს. ეს მისტიური გამოცდილება იყოაღუწერელი, მაგრამ მეფეს აძლევდა უდიდეს გაგებას, რაც გამოიხატებოდა“ორი მიწის” აღქმაში.

მაატი

დღის რიტუალები

დღის რიტუალები სრულდებოდა მხოლოდ ტაძარში. ამ რიტუალებისსაგალობლები ნაპოვნია დღის წიგნში, მაგრამ, ასევე, ლიტურგიის შესახებმოგვითხრობენ ძველი ეგვიპტის მთავარი ტაძრების მოხატულობები. დღისრიტუალები ეძღვნებოდა მარადიულ ცხოვრებას და წარმოადგენდაერთგვარ მადლიერებას ფარაონის სამართლიანი მმართველობისთვის, რაც, ასევე, დაკავშირებული იყო ღმერთების მოწყალება/არმოწყალებაზე, მხოლოდ ფარაონი იყო ამაზე პასუხისმგებელი. ეს ცერემონიებიტარდებოდა ე.წ. “საათის ქურუმების” (“ჰოროლოგოი”) მიერ, მათსავესპეციალურ კოშკებში, სადაც “საათის ქურუმი” აკვირდებოდა ღამის ცას დაიწერდა თავის მოსაზრებებს პლანეტებისა და ვარსკვლავების შესახებ. ერთი საათით ადრე, სანამ მზე ასცდებოდა ადგილობრივ ჰორიზონტს, მთელი ტაძრის დომენი მიდიოდა ტაძარში და ემზადებოდა ყველაზემნიშვნელოვანი დღის რიტუალის – დილის რიტუალის შესასრულებლად. დილის რიტუალს, ჩვეულებრივ, მოჰყვებოდა ნაკლებად მნიშვნელოვანიშუადღის და საღამოს რიტუალები.

ღამის რიტუალები

 

ეგვიპტოლოგების უმრავლესობა აღნიშნავს, რომ არსებობს ორი სახისტექსტები ქვესკნელზე გამარჯვების შესახებ (მათი უმეტესობააღმოჩენილია სამარხების კედლებზე), ესენია მზის (რას მოგზაურობაღამით) და სამგლოვიარო (ცოდნის საშუალებით წმინდა და მართალისიტყვის დაცვა), მაგრამ გარდა ამ წარწერებისა, ეგვიპტელები ღამისრიტუალის მნიშვნელობაზე ჰორნუგშიც მოგვითხრობენ. ღამისმოგზაურობის შედეგად ეგვიპტელების რწმენით მზის ღმერთი რა(მოგვიანებით ამონი) განიცდის რეგენერაციას, აღდგენას. ეს ღამისრეგენერაცია მაგალითის გზით ადასტურებს, რომ აღორძინების ძალათავისი სიძლიერით შორს დგას სიკვდილისგან. ამავე დროს, ღამისმოგზაურობაში გვხვდება ადამიანის სულის აღორძინება და აღდგენა ანუშესაძლებელი ხდება მისი სულის გამოყვანა ქვესკნელის სიღრმეებიდან. ესარის სულის მოგზაურობა, რაც ხაზგასმული და დასაბუთებულია (ღმერთრას მაგალითზე), ეგვიპტელთა მიერ.

წარწერები, ასევე, ადასტურებს, რომ ეგვიპტური რელიგია ჩვეულებრივხალხს აძლევდა საშუალებას, რომ ღამის რიტუალების პერიოდშისიზმრების მეშვეობით ღმერთებს შეხვედროდნენ და არაამქვეყნიურიცხოვრებისათვის ნიადაგი მოემზადებინათ (გვიანი პერიოდი). ოსირისიიყო რაზე მეტად განახლებისა და ნაყოფიერების პროტოტიპი, რომელიცგაახალგაზრდავდა ჰორუსის თვალის საშუალებით და მოახერხა, გაქცეოდამეორე სიკვდილს და საბოლოოდ დაიმკვიდრა საუკუნო ცხოვრების სული.

ყოველთვიური რიტუალები

მთვარის ციკლი

ეგვიპტელებს ჰქონდათ მთელი რიგი ყოველთვიური რიტუალები, რომლებიც უკავშირდებოდა მთვარის ციკლს, კერძოდ, ახალი მთვარისგამოჩენას. 20–დღიანი რიტუალი იწყებოდა პირველი ქუატერით, სავსემთვარით (ან სავსე თვალი) და მთავრდებოდა მესამე ქუატერით. ეს ციკლიეძღვნებოდა მთვარის ღმერთის – ოსირისის საიდუმლოს.

ფესტივალები და პროცესიები

  

ქურუმის მიერ საკვების მსხვერპლად შეწირვა

                                                                                                                               

ფესტივალები იყო ცერემონიები, რომლებიც ყოველწლიურად იმართებოდადა ეძღვნებოდა მაატისა (დაპირების) და, შესაბამისად, დედამიწაზესიცოცხლის შენარჩუნებას. აქედან გამომდინარე, ფესტივალები სამეფოცერემონიებს წარმოადგენდა, სადაც ფარაონი “მოიყვანდა” ღვთაებებს დახელახლა დაადგენდა მის ღვთაებრივ მმართველობას. ეს ეგვიპტურიფესტივალები იყო უკიდურესი დრამატული ინტენსივობის დადაახლოებით, მათ გიგანტურ რიტუალურ წარმოდგენებს უწოდებდნენ, სადაც ღმერთებმა, ღვთაებრიობამ, ფარაონმა, ქურუმებმა, მუსიკოსებმა, მოცეკვავეებმა და ა.შ. ხელახლა ააღორძინეს უძველესი მითი და დაპირება. ზოგიერთ რიტუალში ჩვეულებრივ ხალხსაც უნდა მიეღომონაწილეობა, მიეტანა საჭმელი და ღვინო ღმერთებისთვის და წინაპართასულებისთვის, როგორც მსხვერპლი. ზოგიერთი ეგვიპტოლოგისვარაუდით, ამ ფესტივალებზე მსხვერპლად სწირავდნენ ბავშვებს, ხდებოდა წინდაცვეთა.

სხვადასხვა პერიოდში, ძველი ეგვიპტის რიტუალები განიცდიდაცვლილებებს, მაგრამ ეს ცვლილებები არ იყო რადიკალური და ფართო. საბოლოოდ, პტოლემეთა ბერძნულ–ეგვიპტური დინასტიის გამეფებისშემდეგ, ძველი ეგვიპტური რიტუალების უმეტესობა დაიკარგა. იმ ძველირიტუალების აღორძინების ცდები ჰქონდა დედოფალ კლეოპატრა VII-ს, მაგრამ ის ეგვიპტის უკანასკნელი დედოფალი იყო და მისმა რეფორმებმაშედეგი ვეღარ გამოიღო. კლეოპატრას გარდაცვალებით ფარაონის ეგვიპტემარსებობა შეწყვიტა და უშუალოდ დაექვემდებარა რომის იმპერიას. III საუკუნეში ეგვიპტეში ქრისტიანობა ფართოდ გავრცელდა და ძველიეგვიპტური რელიგია თავისივე რიტუალებით საბოლოოდ გადაშენდა. IX საუკუნეში მოხდა ეგვიპტის არაბიზაცია (მანამდე VII საუკუნეშიისლამიზაცია) და ძველი ეგვიპტელი ხალხის გენებიც დაიკარგა. ითვლება, რომ თანამედროვე კოპტები ძველი ეგვიპტელების შთამომავლები არიან, მაგრამ ევროპელების გენები უფრო ემთხვევა ძველი ეგვიპტელებისგენებს, ვიდრე მათი.

ადამიანების მსხვერპლშეწირვა

                                                                                                                                    

მიუხედავად ამ ყველაფრისა, ეგვიპტური რიტუალები ჰაერში არ გამქრალა. სანამ ეს ყველაფერი მოხდებოდა, სწორედ ძველი ეგვიპტის რელიგიის დაკულტურის საფუძველზე და დიდი გავლენის შედეგად, ჩამოყალიბდაძველ ბერძენთა, ელინთა, რელიგია და რიტუალები. დღესაც კი, მთელსმსოფლიოში შემორჩენილია ძველ ეგვიპტელთა რიტუალების ჩანართები, მაგალითად, ღვინის შეწირვა, საჭმლის შეთავაზება და შეწირვა(გავიხსენოთ ჩვენი ტრადიცია, როცა მიცვალებულთა მოხსენიების დღესსასაფლაოზე ვტოვებთ ღვინოს და საჭმელს), თუნდაც, გლოვის ტრადიცია, ასევე, დატირების. აქედან გამომდინარე, დიდი ცივილიზაციები არასოდესქრებიან, ქრებიან მხოლოდ ფიზიკურად.