ძლევაი საკვირველი დავით აღმაშენებელი

დავით IV აღმაშენებლი

მეფე, რომელმაც ფენიქსივით ფერფლიდან აღადგინა ქართული სახელმწიფო, ვინც აღასრულა და განასრულა თაობათა მიერ საუკუნეების მანძილზე ცრემლითა და სისხლით გამოზრდილი ოცნება ერთიან საქართველოზე.

იყო "უშიში ვითარცა უხორცო" და "ყოვლად უძრავი გულითა", ბრძოლაში "ლომისებრ მყვირალი" და "გრიგალივით მიმოდამქცეველი".

მან ქრისტიანული უბრალოებითა და ერთგულებით ატარა ქართველთა მეფობის მძიმე უღელი და მტრისა და მოღალატის არდამნდობი, ქვრივ-ობოლთა და სნეულთ, შეჭირვებულთა და გლახაკთ, ზღაპრულ მზეჭაბუკად მოევლინა.

მისი ღვთისმოსაობისა და გულმოწყალების გამო მრავალი "ძლევაი საკვირველი" მიანიჭა უფალმა დავითს და მათ შორის უდიდესი - დიდგორი, რომელიც დღესაც უძლეველობისა და ზეციური მფარველობის სინონიმად შთენილა ჩვენთვის, რომელიც ქართული ჯიშისა და გენის უკვდავ საგალობლად აღვლენილა ჩვენს ისტორიაში .

ანაგებით იყო გოლიათურად ტანწყობილი და ახოვანი, სულით, გონებითა და სხეულით - ბუმბერაზი, სახით - წყობილი და სახიერი.

აღადგინა და გააერთიანა თურქ-სელჩუკთა მიერ იავარქმნილი ქვეყანა, აღაშენა ქსენონები და ციხე-ტაძრები, მათ გვირგვინად კი, - გელათის სამონასტრო კომპლექსი. ორი აკადემია გახსნა - გელათისა და იყალთოსი; ახალგაზრდათაგან უნიჭიერესნი საზღვარგარეთ სასწავლებლად გააგზავნა; აკადემიები იოანე პეტრიწით და არსენ იყალთოელით დაამშვენა; მოღალატეები საზღვრებს გარეთ განასხა; მტერი შეაშინა და მტრობის სურვილი დაუკარგა...

თავად მოინახულებდა ხოლმე ქსენონებში მყოფ სნეულთ, თავად ამოწმებდა თითოეულის საგებელ-საძინებელს, სამოსს, დროდადრო თავად გადიოდა სოფელ-სოფელ, რათა არავის დაეჩაგრა ობოლი, მწირი და უპოვარი, ყოველდღიუად თავად განიკითხავდა თავის ქისიდან ღარიბ-ღატაკს.

დღეებს ბრძოლასა და ზრუნვაში აღამებდა; ღამეებს კი, - ლოცვასა და კითხვაში ათენებდა. სათნოების მომხვეჭელი, გულმდუღარედ წერდა "გალობანი სინანულისანს" - გულწრფელ აღსარებას სამშობლოსთვის შეწირული სულისას, როგორც დასტურსა და მაგალითს საკუთარ თავთან მოპოვებული დიდგორისა.

                      დიდგორის ბრძოლა

დიდგორის ბრძოლას გამორჩეული ადგილი უკავია საქართველოს ისტორიაში. ესგამარჯვება დამოუკიდებლობისათვის და თავისუფლებისათვის ბრძოლის, ერთიანობის, ქვეყნისათვის თავდადების სიმბოლოა. იმავდროულად, დიდგორიქართული სამხედრო წარმატების ნიშანსვეტია.

არ იქნებოდა დიდგორი, რომ არა დავით IV აღმაშენებლის 32-წლიანი მოღვაწეობა. არექნებოდა საქართველოს ,,ოქროს ხანა,'' დიდგორზე ბრწყინვალე გამარჯვება რომ არმოეპოვებინა. მსოფლიოს ნებისმიერი ერი ამაყობს სამხედრო წარმატებებით. ხშირადდიდი პომპეზურობით აღნიშნავენ ამ დღეს. ბუნებრივია, ქართველებსაც გვმართებსმოვუფრთხილდეთ ჩვენს ისტორიულ მეხსიერებას და სათანადო პატივი ვცეთსამშობლოსათვის თავდადებულ გმირებს.

1121 წლის 12 აგვისტოს დიდგორის ვიწროებში მდგარ ქართველ მეომრებსგათვითცნობიერებული ჰქონდათ, რომ ეს დღე მათი სამშობლოსათვის, მათიოჯახებისათვის შეიძლება გადამწყვეტი გამხდარიყო. ერი და ბერი საგანგებოდემზადებოდა. სამეფო კარი ჯარს საბრძოლველად ამზადებდა. ეკლესიებშიქართველთა გამარჯვებისათვის ლოცვას აღავლენდნენ. სამწუხაროდ, წერილობითწყაროებს არ დაუცავს ცნობები, როგორ ემზადებოდნენ ქართველები დიდგორისბრძოლისათვის, ეს ამბები სამუდამოდ ჩაიკარგა ისტორიის ქართეხილებში. რამდენუძილო ღამეს გაატარებდა დავით აღმაშენებელი ბრძოლის საბოლოო გეგმისშემუშავებისას. მტერი საკმაოდ გამოცდილი იყო და ამიტომაც ყოველივე გათვლილი, დათვლილი უნდა ყოფილიყო.

მაჰმადიანთა კოალიციური ლაშქარი ნელ–ნელა მოიწევდა საქართველოს სიღრმისაკენ. მტერი დიდ იმედს ამყარებდა ამ ლაშქრობაზე. ერთხელ და სამუდამოდ ,,ჭკუა უნდაესწავლებინათ'' ქართველთათვის, რომლებმაც არა მარტო შეავიწროეს თურქსელჩუკები, არამედ ამიერკავკასიაში პირველობისათვის დაიწყეს ბრძოლა. 1020–1021 წლები ქართველთათვის მეტად წარმატებული იყო. დავით აღმაშენებელმა რამდენიმედიდ გამარჯვებას მიაღწია თურქ–სელჩუკებთან ბრძოლაში. 1120 წლის 14 თებერვალსქართველებმა ბოტორასთან დაამარცხეს თურქები. მალე ქალაქი ყაბალაც აიღეს დაშირვანიდან განდევნეს მტერი. იმავე წლის ნოემბერში დავითმა აშორნიასთანსასტიკად დაამარცხა სელჩუკები. ქართველთა წარმატება 1121 წელსაც გაგრძელდა. ამიერკავკასიაში ქართველთა სამხედრო უპირატესობა აშკარა იყო. ამითშეშფოთებულმა განძელ–თბილე–დმანელმა ვაჭრებმა და ადგილობრივმა მაჰმადიანმამმართველებმა სპარსეთის სულთანს სთხოვეს დახმარება საქართველოს წინააღმდეგბრძოლაში. სულთანმა მაჰმუდ მუჰამედის ძემ მთელ მაჰმადიანურ სამყაროს მიმართათხოვნით, შეეკრიბათ დიდი კოალიციური ლაშქარი ქართველთა წინააღმდეგ.                                                         

სულთნის თხოვნას ბევრი გამოეხმაურა. უმოკლეს ხანაში შეიკრიბა 300–400 ათასიანიარმია. მას მუჰამედის ძემ სარდლად ნეჯმ ად–დინ ილღაზი დანიშნა. აღმოსავლეთშიილღაზის სახელი დიდების შარავანდედით იყო მოსილი. იგი ფლობდა ბაღდადის, მარდინისა და ალეპოს ციხე–ქალაქებს. ილღაზმა განსაკუთრებით გამოიჩინა თავიევროპელ რაინდებთან ბრძოლაში. 1119 წელს მან მდინარე ორონტის ნაპირებთან, ე.წ. სისხლიან ველზე სასტიკი გამარჯვების გამო ილღაზს ,,ნეჯმ ად–დინი''–,,სარწმუნოების ვარსკვლავი'' უწოდეს.

 ნეჯმ ად–დინ ილღაზთან ერთად ლაშქრობაში მონაწილეობდნენ დუბაის ემირი იბნ–სადაყა, თოღრულ მოჰამედის ძე, თუღან არსლან კუზიანი, განძის ათაბაგი და სხვამაჰმადიანი მმართველები. აგვისტოს დასაწყისში მაჰმადიანური კოალიციასაქართველოსაკენ დაიძრა. ილღაზი ჯერ არზრუმში მოვიდა. სწორედ აქ უნდამოეყარათ თავი სხვადასხვა მხრიდან წამოსულ ილღაზის მოლაშქრეებს. თოღრულმოჰამედის ძე განძის მხრიდან, ხოლო თუღან არსლან კუზიანი დვინის მხრიდანმოემართებოდა. შეხვედრა თრიალეთში იყო დათქმული. დავით არმაშენებლისისტორიკოსის მიხედვით, მტერი ,,მოვიდეს თრიალეთს, მანგლისს და დიდგორთა, რომელიც თვით ფერხთა ზედა ვერ ეტეოდეს ამათ ადგილთა''. დავით აღმაშენებელიდიდგორის ვიწრობებში ელოდებოდა მტერს, რომელიც იყო ,,სიმრავლითა ვითარცაქვიშა ზღვისა''. სრულიად სამართლიანად მიუთითებს აკად. როინ მეტრეველი, რომდიდგორის მდებარეობის სტრატეგიულმა მნიშვნელობამ განაპირობა დავითაღმაშენებლის მიერ მისი ბრძოლის ადგილად შერჩევა. დიდგორის ვიწრობები მტერსსაშუალებას არ მისცემდა, გაშლილიყო და თავისი რიცხობრივი უპირატესობაგამოეყენებინა. მაგრამ მაჰმადიანური კოალიციის დიდგორზე შემოტყუება არც ისეადვილი იყო. ილღაზს ჰქონდა თბილისამდე მისაღწევი სხვა გზაც. დავითის წინაშეიდგა ერთი ამოცანა, მას სამხედრო ეშმაკობით უნდა მოეტყუებინა მტერი და ისე უნდამიეყვანა ქარტველებისათვის საჭირო პოზიციებზე, რომ ის ვერაფერს მიმხვდარიყო. სხვაგვარად გეგმა ჩაიშლებოდა. მაჰმადიან ავტორს ქემალ ად–დინს აქვს ერთი ცნობა, რომელიც ნათელს ჰფენს ქართველთა სამხედრო ხრიკს. ისტორიკოსი მოგვითხრობს: ,, მუსლიმანებმა, რომლებმაც თავდაპირველად დაამარცხეს ისინი (ე. ი. ქართველები) მისდიეს მტერს და მოექცნენ მათ ზურგში მთის გადასასვლელზე ''. როგორც ვხედავთ, დიდგორი არ ყოფილა ქართველებისა და მაჰმადიანური კოალიციის დაპირისპირებისპირველი პუნქტი. ამ სამხედრო კამპანიის ფარგლებში მათ მანამდეც ჰქონიათშეტაკება, მაგრამ ქართველები მასში დამარცხებულან. აქ ერთი რამაა გასარკვევი: ქართველები მართლა დამარცდნენ თუ სტრატეგიული მიზნების გამო დამარცხებისსცენა გაითამაშეს. როგორც ჩანს ეს უკანასკნელი მოსაზრება უფრო მისაღებია, რამეთუსწორედ ამ სამხედრო ხრიკის დახმარებით დავითმა მტერი საფარში შეიტყუა. ის ვინცდიდგორზე ყოფილა დამეთანხმება, ჭკვიანი და გამოცდილი სარდალი აქ ჯარსნამდვილად არ შეიყვანს, მით უმეტეს, თუჯარის ჯარის რიცხვობრიობაზე აკეთებსაქცენტს. ილღაზი საკმაოდ გამოცდილი იყო იმისათვის, რომ სამხედრო სტრატეგიისეს ელემენტარული დეტალი არ სცოდნოდა. ჩვენი აზრით, ილღაზს ქართველები უკვე,,დამარცხებული'' ეგონა, როდესაც დიდგორზე მივიდა. ამის იმიტაციადავითმაშეუქმნა. ამდენად, საქართველოს საზღვრის გადმოლახვიდანვე ილღაზს ეგონა, რომმოქმედებდა საკუთარი სამხედრო გეგმის მიხედვით, არადა ეს იყო ქართველთამხედართმთავრების მიერ წინასწარ შემუშავებლი სტრატეგია.

1121 წლის 12 აგვისტო, გარიჟრაჟი. დიდგორის ველზე ჯერ კიდევ სიწყნარეა, მხოლოდაბჯრის ჟღარუნი და ცხენების ფრუტუნი ისმის. აქა–აქ მეომრები გადასძახებენერთურთს. დავითმა ჯარის საბრძოლო მზადყოფნა ბრძანა. ხუცესები მეომრებსლოცავენ. ანტიოქიის სამთავროს კანცლერ გოტიეს ცნობით, ბრძოლის დაწყების წინდავით აღმაშენებელს მგზნებარე მოწოდებით მიუმართავს მეომრებისთვის: ,,მეომარნო ქრისტესანო! თუ ღვთის სჯულის დასაცავადთავდადებით ვიბრძოლებთ, არამც თუ ეშმაკის ურიცხვ მიმდევართა,არამედ თვით ეშმაკსაც ადვილად დავამარცხებთ. და ერთს რასმეგირჩევთ, რაც ჩვენი პატიოსნებისა და სარგებლობისათვის კარგიიქნება. ჩვენ, ყველამ, ხელების ცისკენ აპყრობით, ძლიერ ღმერთსაღთქმა მივცეთ, რომ მისი სიყვარულისათვის ამ ბრძოლის ველზედავიღუპებით და არ გავიქცევით. და რათა არ შეგვეძლოს გაქევა,კიდეც რომ მოვინდომოთ, ამ ხეობის შესავალი, რომლითაცშემოვსულვართ, ხეთა ხშირი ხორგებით შევკრათ და მტერს, როცამოგვიახლოვდება ჩვენზე იერიშის მოსატანად, მტკიცე გულითდაუნდობლად შევუტიოთ,''

ბრძოლის წინ დავითმა საგანგებოდ შეარჩია 200 მეომარი. მათ უდიდესი მისიადაეკისრა. ბრძოლის ბედი ბევრად იყო დამოკიდებული იმაზე, როგორშეასრულებდნენ მეფის დავალებას. მათ თავიდანვე იცოდნენ, რომ სამშობლოს, რწმენისა და მეფის ერთგულებისათვის სიკვდილზე მიდიოდნენ. რაოდენგულდასაწყვეტია, რომ ამ 200 გმირი ქართველის სახელი არ ვიცით. გათენდა. უეცრადქართველთა ლაშქარს 200 მეომარი გამოეყო და ილღაზის ბანაკისაკენ დაიძრა. მორჩილების ნიშნად ხმლები მაღლა ჰქონდათ აწეული. მტერმა იფიქრა, დანებებასაპირებენო და კარგა ღრმად შეუშვეს ბანაკში. უეცრად ქართველებმა იარაღი იშიშვლესდა მოწინააღმდეგეს დაერივნენ. ილღაზის მეომრები დაიბნენ. სანამ გონსმოვიდოდნენ, დავით აღმაშენებელმა მტერს რამდენიმე მხრიდან შეუტია. ლაშქრისცენტრს დავითი ედგა სათავეში. ფლანგებზე ყივჩაღთა და დემეტრე უფლისწულისჯარები იყო განლაგებული. ბრძოლის დაწყებისთანავე დემეტრე უფლისწულიდიდგორის მთიდან დაეშვა და ილღაზის არმიას გვერდიდან შეუტია. პირველივეშებრძოლებისას მტრის ბანაკი შეირყა. სარკინოზები არ ელოდებოდნენ ქართველთაასეთ სწრაფ და ფართომაშტაბიან იერიშს. დავითმა მართლაც გენიალური სამხედროგეგმა დაუპირისპირა ილღაზს. მტერი 300–400 ათასამდე იყო, ხოლო ქართველთალაშქარი 55 600 მოლაშქრისაგან შედგებოდა. სარკინოზთა რიცხვობრივიუპირატესობა იმდენად დიდი იყო, რომ ხანგრძლივ ომს ქართველთა ლაშქარი ვერგაუძლებდა. ამიტომაც პირველ შეტევას დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა. ყველაფერიგეგმის მიხედვით წარიმართა. ბრძოლა სამ საათამდე გაგრძელდა. მტერმა ვერგაუძლოქართველთა იერიშს და უკუიქცა. ბრძოლის ბედი გადაწყვეტილი იყო. ილღაზის არმიას ქართველებმა დიდგორიდან 70 კმ მანძილზე სდიეს. ტყვე და ალაფიაუარებელი იყო. მართლაც, დიდგორზე ქართველობამ შეუძლებელი შეძლო. შემთხვევით არ არის, რომ დავითის ისტორიკოსი დიდგორის გამარჯვებას ,,ძლევაისაკვირველს'' უწოდებს.

ქართველი ერი ყოველთვის მოწიწებით იხსენიებდა დიდგორის გმირებს. მათიხსოვნის უკვდავსაყოფად კი ქართველმა ხალხმა ეროვნული დღესასწაული,,დიდგორობა'' დააწესა.

ამრიგად, ქართველთა ლაშქარმა 1121 წლის 12 აგვისტოს დიდგორის ველზე თურქ-სელჩუკთა კოალიციურ ჯარებთან გადამწყვეტ ბრძოლაში ბრწყინვალე გამარჯვება მოიპოვა. ჩემი აზრით, დიდგორის ველზე მოპოვებული გამარჯვება პირველ რიგში, ცხადია იყო ქართველი ხალხის გამარჯვება დამოუკიდებლობისა და თვითმყოფადობისათვის ბრძოლაში, მაგრამ იგი ამასთანავე ეხმაურებოდა ამიერკავკასიისა და საერთოდ კავკასიის ხალხთა საერთო ინტერესებს, მათ ერთობლივ ბრძოლას უცხო დამპყრობთა წინააღმდეგ. ვფიქრობ, რომ კავკასიის ხალხებმა თავიანთი წვლილი შეიტანეს ამ ბრძოლის მოგებაში. ქართველთა ლაშქარში შედიოდა საქართველოს მფლობელობასა და გავლენის ქვეშ მყოფი ქვეყნების მოსახლეობაც: ყივჩაღები, ოსები, სომხები, შირვანელები და სხვა.

    დამეთანხმებით, რომ დიდგორის ბრძოლა მოიგო საქართველოს სამეფოს ლაშქარმა, მათმა თავგანწირულმა ბრძოლამ, მაგრამ მათთან ერთად იმ მშრომელმა მოსახლეობამ, რომელმაც უზრუნველყო ეს ლაშქარი ცხენებით*, იარაღ-საჭურველით, სურსათ-სანოვაგითა და ყველაფერი იმით, რაც საჭირო იყო გამარჯვებისათვის.

     ასევე ,ზედმეტია იმაზე ლაპარაკი, რომ ასეთ უთანასწორო ბრძოლაში გამარჯვების მიღწევისათვის უაღრესად დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა ლაშქრის ხელმძღვანელობას, სარდლობას, ამ მხრივაც საქართველოს ლაშქარი უნაკლო იყო. მის სათავეში იდგა საქართველოს  გამოჩენილი მხედარმთავარი და უდიდესი მოღვაწე დვით მეოთხე აღმაშენებელი.

    „ძლევაი საკვირველი“-გამარჯვება საკვირველი - ასე უწოდა დავითის ისტორიკოსმა დიდგორის ველზე მოპოვებულ გამარჯვებას.ქართლის გულში შემოჭრილი მრავალრიცხოვანი მტრის განადგურება ქართველთა შედარებით მცირერიცხოვანი ლაშქრით, ხომ მართლაც საკვირველი ძლევა იყო.

      დიდგორის ველმა, საკვირველი გამარჯვების ადგილმა, დღემდე შემოინახა 892წლის წინათ მომხდარი ბრძოლის არა ერთი ნაკვალევი, უნდა ავღნიშნოთ, რომ დიდგორის ქედზე , „სათოვლიასა“ და „ნაბალიერების“ თავზე აღმართულ მთას ხალხი დღესაც „დავითის მთას“ ეძახის. ეს მთა ამავე სახელწოდებით აღნიშნულია რუკებზედაც და სავარაუდოდ მთის ამგვარი სახელი „დავით აღმაშენებელთან და დიდგორის გამარჯვებასთან“ უნდა იყოს დაკავშირებული. ამას გარდა, დიდგორის უმაღლესი ყორღანი ხელოვნურობის უტყუარი ნიშნების მქონეა: იგი ხალხში  შემონახული გადმოცემით „დიდგორის ბროლაში დაღუპულ ძმათა საერთო სამარეა“. გადმოცემით, ამ საერთო სამარეს გამარჯვებულმა „ლაშქარმა, აუარ- ჩამოუარა და მუჭა-მუჭა, ზოგმა კი კალთა-კალთა მიაყარა დიდგორის მიწა“ - თურმე ასე შეიქმნა ეს ხელოვნური ბორცვიც. დიდგორის ველი, მისი ბორცვები მართლაც, ალბათ, მრავლად ინახავს ჩვენთვის უცნობ და უსახელო თავდადებულ მებრძოლთა უკვე მტვრად ქცეულ ნაშთსა და იარაღ-საჭურველს.

      მრავალმა საუკუნემ გაიარა დავითის ცხოვრებისა და მოღვაწეობის დროიდან. 892წელი გავიდა დიდგორის - „ძლევაი საკვირველიდან“ და მისი შედეგის -თბილისის  შემოერთებიდან. ამ ხანგრძლივ, ისტორიულ პერიოდში ქართველ ხალხს არაერთხელ ჰქონდა განსაცდელისა და ლხინის დღეები, არაეთხელ უზეიმია გამარჯვება თუ გაუზიარებია დამარცხების  მძიმე ხვედრი, არაერთხელ განუცდია დიდგორის სიხარული და კრწანისის ტრაგედია , მაგრამ არასოდეს დავიწყნია თავისი წარსული, ქვეყნისათვის თავდადებული გმირი წინაპრების სახელი.

      ილია ჭავჭავაძე დავით აღმაშენებლისადმი მიძღნილ ერთ-ერთ წერილს ასე იწყებდა: „არ ვიცი სხვა როგორ ჰფიქრობს და ჩვენ კი ასე გვგონია, რომ ერის დაცემა და გათახსირება მაშინ იწყება, როცა ერი, თავის საუბედუროდ, თავის ისტორიას ივიწყებს... დავიწყება ისტორიისა, მომასწავლებელია ერის სულით და ხორცით  მოშლისა... წარსული მკვიდრი საძირკველია აწმყოსი, როგორც აწმყო-მომავლისა. ეს სამი სხვადასხვა ხანა, სხვადასხვა ჟამი ერის ცხოვრებისა ისეა ერთმანეთზე გადამბული, რომ ერთი უმეოროდ წარმოუდგენილია, გაუგებარი და გამოუცნობია“.

      შეუძლებელია დიდგორის „ძლევაი საკვირველი“ დაივიწყო, რადგან მაშინ უნდა დაივიწყო, რომ ხარ ქართველი.