ნილოსის აუზი – ძველი ეგვიპტე
უძველესი ცივილიზაციები დიდი მდინარეების ნაპირებზე აღმოცენდა: ეგვიპტე – ნილოსის, შუმერი, ბაბილონი, ასურეთი – ევფრატისა და ტიგროსის, ინდოეთი – ინდისა და განგის, ჩინეთი – ხუანხესა და იანძის. ეს არცაა შემთხვევითი. მდინარის როლი ამ ცივილიზაციებისთვის ძალზე მნიშვნელოვანი იყო. მდინარე უზრუნველყოფდა მიმდებარე ტერიტორიის ნაყოფიერებას, ამავდროულად ადმიანს ორგანიზებულ შრომას აჩვევდა. ეს ჯერ კიდევ “ისტორიის მამამ” – ჰეროდოტემ შენიშნადა ეგვიპტეს “ნილოსის ნობათი” უწოდა.
ნილოსის ნაპირებზე განლაგებული დასახლებები ძვ.წ. IV ათასწლეულში გაერთიანდა ჯერ ორ სამეფოდ (ნილოსის დელტაში შეიქმნა ქვემო, ანუ ჩრდ. სამეფო, ნილოსის პირველი ჭრომოდან დელტამდე კი – ზემო ანუ სამხ. სამეფო), შემდეგ კი ერთ სახელმწიფოდ, რომლის მეფეც – ფარაონი – ორივე სამეფოს მფლობელის ტიტულებსა და გვირგვინებს ატარებდა ეგვიპტის მრავალათასწლოვანი არსებობის მანძილზე. ეგვიპტელები ფარაონს ღმერთად მიიჩნევდნენ, ხოლო მთელ მოსახლეობას – მის მსახურებად. ღმერთებისა და ფარაონის წინაშე ყველა თანასწორი იყო და ადამიანის წარმატება და სამსახურეობრივი წინსვლა, პირველ რიგში, მიღებულ განათლებაზე იყო დამოკიდებული.
ეგვიპტელები ბევრს ფიქრობდნენ იმქვეყნიური ცხოვრებაზე და ამქვეყნად ყოფნას მნიშვნელოვანწილად საიქიოსთვის მზადებად აღიქვამდნენ. შემუშავდა გარკვეული ზნეობრივი ნორმები, რომელთა დაცვაც სავალდებულო იყო როგორც ამ, ასევე იმქვეყნედ ღირსეული ადგილის დასაკავებლად.
ეგვიპტელები საიქიო ცხოვრების მატერეალურ მხარებზეც ფიქრობდნენ. გარდაცვლილის სხეულს სპეციალური ხერხით ამუშავებდნენ, რათა არ გახრწნილიყო და პატრონს შემდგომშიც გამოსდგომოდა. ამგვარად შენახულ ცხედარს მუმია ეწოდებოდა. დროთა განმავლობაში მუმიის დამზადების (მუმიფიკაციის) ხელოვნება ძალიან დაიხვეწა. არსებობდა სხვადასხვა კატეგორიისა და ფასის მომსახურება. მაღალი კატეგორიის მუმიებმა ათასწლეულებს გაუძლეს და ჩვენამდე საკმაოდ კარგ მდგომარეობაში მოაღწიეს. დღეს მეცნიერები მათ სხვადასხვა ანალიზს უტარებენ, რაც ეგვიპტელთა ცხოვრების მრავალ დეტალს ჰფენს შუქს. მიცვალებულს შეძლებისდაგვარად ოქრო-ვერცხლსა და პირველი მოხმარების ნივთებსაც ატანდნენ და ისეთ სამარხს უგებდნენ , რომელიც მის ამქვეყნიურ სახლს არ ჩამოუვარდებოდა.
სამარხების ძარცვა ძველ დროშივე დაიწყო. დღემდე სულ რამდენიმემ მოაღწია ხელუხლებელი სახით. ფარაონთა სამარხებში ჩატანებული საგანძურის შესახებ წარმოდგენას გვიქმნის სიჭაბუკეში გარდაცვლილი ფარაონის, ტუტანხამონის (ძვ. წ. 1341 – 1323) სამარხი. თავად სამარხთაგან გამოირჩევა პირამიდები, რომლებიც ადამიანმა ოდითგანვე მსოფლიოს საოცრებათა რიცხვს მიაკუთვნა.
მკაცრ ბუნებრივ საზღვრებში (აღმ.-ით და დას.-ით უდაბნო, სამხრეთით ნილოსის ჭორომები, ჩრდილოეთით ხმელთაშუა ზღვა) ჩაკეტილი ეგვიპტე ათასწლეულების მანძილზე გარესამყაროსგან თითქმის იზოლირებულად ვითარდებოდა.
ძვ.წ. II ათასწლეულის შუა ხანებში ეგვიპტე დაიპყრეს აზიიდან მოსულმა ჰიქსოსებმა. მტრის განდევნის შემდეგ ეგვიპტელებმა თავად წამოიწყეს შორეული დაპყრობით ლაშქრობები. ძვ.წ. XV-XIII საუკუნეები ეგვიპტის ძლიერების ხანაა. ის იმორჩილებს მცირე სამეფოებს სირია-პალესტინაში და უშუალოდ ემეზობლება წინა აზიის დიდ სახელმწიფოებს – მითანს, ხეთებს, ბაბილონს. ყველაზე შორს ეგვიპტის ძალაუფლება თოტმეს III-მ განავრცო ძვ. წ. XV ს. პირველ ნახევარში, ხოლო რამსეს II-ის მიერ ქადეშის მახლობლად ძვ.წ. 1274 წელს ხეთებთან გადახდილი ბრძოლა ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ბრძოლაა ძველ სამყაროში. ორივე მხარე მას საკუთარ წარმატებად მიიჩნევდა, შედეგად კი დაიდო საზავო ხელშეკრულება ეგვიპტესა და ხეთებს შორის. ამ ხელშეკრულების ასლი დღეს გაეროს შტაბბინას ამშვენებს. იგი უძველესი ნიმუშია თანასწორი და ურთერთსასარგებლო ხელშეკრულებისა.
შემდგომ ხანაში ეგვიპტე შედარებით დასუსტდა და, მიუხედავად ამისა, რომ კიდევ დიდხანს დარჩა მნიშვნელოვან მოთამაშედ, როგორც კულტურის, ასევე პოლიტიკისა თუ ეკონომიკის სფეროში. ეგვიპტე ჯერ ასურეთმა დაიმორჩილა, შემდეგ სპარსეთმა, მაკედონიამ, რომმა.
ძველმა ეგვიპტემ როგორც კულტურულმა და პოლიტიკურმა ფენომენმა, საბოლოოდ შეწყვიტა არსებობა ახ. წ. VII საუკუნეში, არაბების მიერ დაპყრობის შემდეგ.
Comments
Post a Comment